Warbixin ay soo aartay hay’adda u doodda Xuquuqda Aadanaha ee Amnesty International, ayaa ku sheegtay In ka badan 100 qof ay ku dhinteen, isla markana in ka badan 600 boqol oo qofna waa ay ku dhaawacmeen, oo ay ku jiraan tobaneeyo qof oo rayid ah.
Amnesty ayaa sheegtay, in xog ururin ay sameysay ay ku ogaatay in ciidamada ammaanka eeVSomaliland, ay si aan kala sooc lahayn u duqeeyeen magaalada Laascaanood.
HOOS KA AKHRISO WARBIXINTA OO DHAMEYSTIRAN;
In ka badan 100 qof ayaa ku dhintay in ka badan 600 oo qofna waa ay ku dhaawacmeen oo ay ku jiraan tobaneeyo qof oo rayid ah, iyadoo magaalada Laascaanood ay ku dagaalameen ciidamada ammaanka Somaliland iyo dagaalyahanno hubeysan oo ka soo jeeda beesha Dhulbahante, sida ay maanta sheegtay hay’adda xuquuqda aadanaha ee Amnesty International, iyadoo la wadaagaysa natiijooyin ay soo saartay in ciidamada ammaanka Somaliland ay si aan kala sooc lahayn u duqeeyeen magaalada. , waxyeello u geystay isbitaallo, dugsiyo iyo masaajid, dil iyo dhaawac u geystay dad rayid ah, iyo barakiciyey tobanaan kun oo qof.
“Dhammaan dhinacyada isku haya Laascaanood waa inay joojiyaan weerarrada aan loo meel dayin, oo ay u guntadaan ilaalinta dadka rayidka ah, ayna ixtiraamaan xeerarka u degsan sharciga caalamiga ah ee bini’aadantinimada. Isbitaalada iyo ambalaasyada waa in aan marnaba la bartilmaameedsan. Waa in uu jiraa baaritaan madax-banaan oo lagu sameeyo dhammaan xadgudubyada xuquuqda aadanaha iyo sharciga bini’aadantinimada si loo xaqiijiyo la xisaabtanka kuwa mas’uulka ka ah iyo magdhowga dhibanayaasha,” ayuu yiri Tigere Chagutah, Agaasimaha Gobolka ee Amnesty International ee Bariga iyo Koonfurta Afrika.
Kooxaha bini’aadantinimada ayaa sheegay in inta u dhaxaysa 154,000 ilaa 203,000 oo qof ay u barakaceen magaalooyinka iyo tuulooyinka deriska la ah, halka qaarkood ay u gudbeen xadka Itoobiya. Waxay hadda u baahan yihiin gargaar bini’aadantinimo oo degdeg ah. Kuwa sida daran u saameeyay waa haween, carruur, iyo dad waayeel ah.
“Dhibaatooyinkan bini’aadantinimo waxaa u sii dheer saamaynta abaarta ba’an ee ka jirta gobolka. Dhammaan dhinacyadu waa in ay oggolaadaan oo ay fududeeyaan in hay’adaha samafalka ay si aan kala go’ lahayn ula kulmaan dadka rayidka ah ee gargaarka u baahan ee ku sugan Laascaanood iyo deegaannada kale ee ay dhibaatadu saameysey,” ayuu yiri Tigere Chagutah.
Laga soo bilaabo 6dii Febraayo ilaa 6dii Maarso, Amnesty International waxa ay wareysatay 37 qof oo ku sugan Laascaanood, oo ay ku jiraan dhibanayaal, qaraabada dhibanayaasha, markhaatiyaal, dhakhaatiir, iyo samafalayaal. Ururku waxa kale oo uu falanqeeyay tirada dhaawacyada shan ka mid ah cisbitaallada maxaliga ah ee Laascaanood, iyo warbixinnada warbaahinta, NGO-yada iyo dawladda Somaliland.
Dhimasho iyo dhaawac rayid ah
Dadka rayidka ah ee la dilay waxaa ka mid ah haween, caruur, dad da’ ah oo ay xaaladoodu caafimaad qabto, iyo shaqaale caafimaad. Inta badan waxaa lagu dilay weerarro aan loo meel dayin oo ay ku lug lahaayeen gantaallo, hoobiyeyaal, iyo hub kale oo walxaha qarxa ah oo saameyn ballaaran leh, kuwaas oo aan marnaba loo isticmaalin meelaha ay dadku ku badan yihiin. Goobaha magaalooyinka ee cidhiidhiga ah, hub badan oo qarxa oo aan la hagayn, sida gantaalada 107mm ee aan saxda ahayn, aad bay u khaldan yihiin in la kala saaro ujeedooyinka militariga, rayidka, iyo walxaha rayidka ah. Isticmaalkooda xaaladahan oo kale waxay jebinayaan mamnuucidda sharciga caalamiga ah ee bini’aadantinimada weerarrada aan loo meel dayin.
6-dii Febraayo, maalintii koowaad ee dagaalka, Rayaan C/llaahi Axmed, oo ah gabar toddobo jir ah, ayaa lagu dilay rasaas, iyadoo ku jirta guriga eeddadeed oo ku yaalla xaafadda Samalay, ee koonfurta Laascaanood.
Hooyada dhashay Rayaan ayaa u sheegtay Amnesty International in gabadheeda uu madaxa kaga dhacay firir weyn oo isla markiiba dilay: “Qaraabada ayaa u qaaday cisbitaalka guud ee Laascaanood, laakiin mar hore way dhimatay. Gabadhayda waxa lagu aasay xabaal-wadareed dad badan oo kale oo maalintaa dhintay.”
Isla maalintaas, Aamina Jaamac Ibraahim oo 38 jir ah, ayaa rasaas lagu furay xilli ay ku sugnayd gurigeeda oo ku yaalla xaafadda Ex-Control ee bariga Laascaanood. Ehelada Aamina oo ay ka mid tahay sodohdeed ayaa u sheegay Amnesty International in meydkeeda uu kala go’ay markii rasaas lagu dhuftay, isla markaana meydkeeda lagu aasay magaalada Laascaanood fiidnimadii.
Soddohdeed ayaa tiri: “Aamina waxay qorsheynaysay isla maalintaas inay ka baxdo Laascaanood, laakiin nolosheeda ayaa gabaabsi ah ka hor inta aysan bixin. Waxay ifka kaga tagtay toddobo carruur ah oo uu ku jiro hal wiil oo buka oo la ildaran xanuunka macrocephaly oo la socday intii uu weerarku socday. Gurigeedii wuu dumay, wiilkii bukayna hadda waxa ila jooga Kalabeedh”.
7-dii Febraayo, Maxamed Xasan Cabdi, oo ah kalkaaliye caafimaad, ayaa ku jiray ambalaas markii gaariga lagu dhuftay rasaas. Marxuumka ayaa loo daad gureeyay isbitaal ku yaalla magaalada Muqdisho labo maalmood kadib markii uu falkaasi dhacay balse waxa uu geeriyooday 21-kii February.
11kii Febraayo, Cabdisalaan Siciid Muuse, oo ahaa kalkaaliye caafimaad oo iskaa wax u qabso u ahaa Ururka Bisha Cas ee Soomaaliyeed (SRCS), ayaa waxaa haleeshay oo dilay rasaas habow ah, isagoo ku sugan isbitaalka Gargaar. Ehelkiisa iyo saddex ka mid ah asxaabtiisa ayaa Amnesty International u sheegay in rasaastu ay uga haleeshay laabta, taasoo keentay inuu isla markiiba geeriyoodo. Isla maalintaas ayaa lagu aasay magaalada Laascaanood.
21kii Febraayo, Saynab Yuusuf Dheeg, oo ahayd haweeney 38 jir ah, ayaa lagu dilay rasaas, iyadoo la fadhida afar dumar ah oo kale oo gurigeeda u dhow. Sida ay sheegtay habaryarteed oo ka mid ahayd haweenkii la socday markii ay geeriyootay, waxa uu madfac ku dhacay goob ay fadhiyeen, waxaana ku dhintay Saynab. “Waxaa nagu habsaday boodh iyo qiiq; waanu is arki waynay. Waxaan maqlay Saynab oo qaylinaysa. Markii aan indhaha iska saarnay, waxaan arkay Saynab oo dhiig qooyay. Durba way dhimatay. Dhammaanteen waxaan bilownay oohin, waxaana nala geeyay isbitaalka guud ee eheladeeda. Haweeney maydhay maydka Saynab oo u diyaarisay in la aaso ayaa sheegtay inay dhinaca bidix ee laabteeda dalool weyn ku leedahay. Saynab waxa lagu aasay xabaal wadareed habeenkaas.
Shan dhakhaatiir ah oo ay Amnesty International la hadashay ayaa sheegay in dadka ay daweeyeen intooda badan ay qabaan dhaawacyo rasaas ah iyo dhaawacyo kale oo ka dhashay firirka gantaallada. Amnesty International ayaa sidoo kale sheegtay in tobaneeyo qof oo dhaawac ah loo gudbiyay isbitaallada Garoowe iyo Muqdisho.
Weeraro dhulka ah oo aan loo meel dayin oo ka dhacay magaalada Laascaanood
Sida ay sheegeen dad goob joogayaal ah, khasaare baaxad leh ayaa soo gaadhay boqollaal dhismayaal rayid ah oo isugu jira guryo, masaajido, dugsiyo iyo hal cisbitaal, iyadoo ay sababtu tahay weeraro aan loo meel dayin oo ay ciidamada Somaliland ku doonayeen inay la wareegaan magaalada oo ay gantaalo kaga soo ridaan saldhigyada ciidamada ee bariga. dhanka magaalada.
Dadka la waraystay ayaa Amnesty International u sheegay in ciidamada Somaliland ay markii hore ku sugnaayeen duleedka bari iyo galbeed ee magaalada, halka dagaalyahano hubaysan oo taabacsan beesha Dhulbahante ay inta badan magaalada ku sugan yihiin. Weerarada ugu badan ayaa ka imaanayay dhanka bari.
Cisbitaalka guud ee Laascaanood ayaa la soo gaadhsiiyay ugu yaraan afar jeer tan iyo markii uu dagaalku bilaabmay. MSF waxa ay sheegtay in cisbitaalka lagu garaacay dagaalladii 28-kii Febraayo, kaas oo qayb ka mid ah burbur u geystay dhismihii iyo joogsiga hawlihii ka socday qaybta carruurta iyo bangiga dhiigga.
Dhaqtar ka tirsan cisbitaalka guud ee Laascaanood ayaa sidoo kale u sheegay Amnesty International in warshadda Ogsajiinta ee cisbitaalku ay waxyeelo soo gaartay 8-dii February oo aanay hadda shaqayn, mid ka mid ah ambalaasyada isbitaalkana uu si xun u burburay 7-dii February.
Amnesty International waxay heshay oo dib u eegtay in ka badan boqol sawir oo muujinaya burbur soo gaadhay Laascaanood, oo ay ku jiraan ugu yaraan 38 guri. Injineer wax ka dhiga jaamacad ku taal Laascaanood ayaa sheegay in uu diiwaan geliyay in ka badan 300 oo guri oo ku waxyeeloobay weeraradii. Toban qof oo kale oo reer Laascaanood ah ayaa sheegay in guryahoodii ay waxyeelo ka soo gaartay hoobiyeyaal. Dadka la waraystay ayaa sheegay in waxyeelada ugu badan ay soo gaartay xaafadaha Sayidka, Samalay, Masalaha iyo Xafada Bariga. Amnesty International waxay diiwaangelisay burburka laba masaajid (Al-Huda iyo Salahuldin), iyo saddex dugsi, oo ay ku jiraan Dugsiga Farsamada Gacanta ee Haweenka iyo Dugsiga Hoose ee Ilays.
Amnesty International waxay barbar dhigtay oo ay falanqaysay sawirka dayax-gacmeedka ee magaalada Laascaanood ka hor weerarka – 24kii Disembar 2022, iyo ka dib – 4tii March 2023. Isbitaalka guud ee Laascaanood, masaajidka Salaaxul-diin iyo dhowr guri. Khasaaraha ugu badan ee ka muuqda muuqaalada ayaa ku soo ururay waddo ku taal dhinaca bari ee magaalada, taas oo sii xoojinaysa marqaati laga soo ururiyay dadkii la waraystay.
Hay’adda ayaa falanqeyn ku sameysay sawirro dhowr ah oo muujinaya haraadiga hub laga soo aruuriyay qeybaha kala duwan ee magaalada, waxaana la xaqiijiyay in uu ahaa haraadiga gantaalada 107mm, waxaana burburka guryahaasi uu la mid yahay in lagu garaacay gantaalo cabbirkooda la eg. Amnesty International may awoodin inay tilmaamto dalka laga sameeyo, balse waxay ku qiimeysay inay yihiin hub inta badan laga isticmaalo Somaliland.
Barakac iyo dhibaato bini’aadantinimo
Kooxaha samafalka ayaa walaac ka muujiyay in bulshada barakacayaasha ah ay ku nool yihiin xaalado adag oo aan haysan guryo ku filan iyo sahayda caafimaadka oo gabaabsi ah. Waxay sidoo kale ku xiran yihiin xannibaado dhaqdhaqaaqa sababo ammaan dartood waxayna wajahayaan khataro badan oo ka saarid ah. Qiyaastii 89 boqolkiiba dadka barakacay waa haween iyo carruur.
Marka loo eego heerkii ugu dambeeyay ee isku-dhafka sugnaanta cuntada (IPC), barakaca cusub ayaa imaanaya xilli ilaa 214,000 oo qof oo ku nool gobolka Sool ay la soo derseen dhibaatooyin ama cunto yari ba’an oo ay sabab u tahay abaaro ba’an, taas oo sii kordhinaysa dhibaatada ay la kulmeen dadkii ku barakacay. khilaafka.
Maamulka Somaliland ayaa sheegay in ay ka go’an tahay sidii dadka ku dhaqan magaalada Laascaanood ay u gaarsiin lahaayeen waxyaabaha aasaasiga ah oo ay ka mid yihiin Raashin, Biyo iyo Qalab Caafimaad, iyagoo kaashanaya Hay’adaha Samafalka ee Maxaliga ah iyo kuwa Caalamiga ah. Si kastaba ha ahaatee, saddex ka mid ah shaqaalaha gargaarka bini’aadantinimo oo ay wareysatay Amnesty International ayaa sheegay in gaaritaanka bini’aadantinimo ee Laascaanood ay caqabad weyn ku tahay rabshadaha baahsan iyo qaar ka mid ah xayiraadaha maamulka.
Dulucda xiisada Laascaanood
Somaliland waa deegaan dhaca waqooyi galbeed Soomaaliya. Waxay ku dhawaaqday inay ka go’day Soomaaliya sannadkii 1991. Hase yeeshee, si rasmi ah waddanna uma aqoonsan.
Magaalada Laascaanood ayaa waxay ka tirsan tahay Koonfur Bari ee Somaliland, waana xarunta gobolka Sool ee lagu muransan yahay. Magaalada waxaa degan in badan oo ka mid ah Dhulbahante, oo ka tirsan qabiil weynta Daarood. Magaalada Laascaanood ayaa tan iyo sanadkii 2007-dii gacanta ku heysay maamulka iyo maamulka Somaliland, iyadoo muddo sanado ah ay beelaha Dhulbahante cabasho ka muujiyeen maamulka Somaliland oo ay ka mid yihiin eedeymo la xiriira dilal qorsheysan oo ay ku eedeeyeen Somaliland inay ka meermeereyso oo ay gobolkooda hoos geysay waxa ay ugu yeereen “ cunaqabatayn dhaqaale”.
26kii Diseembar 2022, dil magaalada Laascaanood loogu gaystay siyaasi ka tirsan beesha Dhulbahante, Cabdifataax Cabdullaahi Cabdi, oo ay dileen rag hubaysan oo aan haybtooda la garanayn ayaa dhaliyay mudaaharaad ballaadhan. Ciidamada amaanka Somaliland ayaa ka jawaabey iyaga oo isticmaalay awood xad dhaaf ah oo ay ku jiraan xoog wax ku ool ah, dil iyo dhaawacna u geystay tobanaan qof oo mudaharaadayey.
Ka dib cadho sii socota iyo mudaharaadyo baahsan oo ku saabsan dilkaas, ayaa maamulka Somaliland waxa ay kala baxeen ciidamadii ilaalinayey magaalada Laascaanood. Taasi waxay dhabaha u xaadhaysay in shakhsiyaad dhulbahante caan ka ah oo ay ku jiraan cuqaasha beelaha ay soo galaan magaalada. Odayaasha ayaa shir wada tashi ah yeeshay 28kii Janaayo ilaa 5tii Febraayo. Maalintii u dambaysay ee shirka ayaa ergadu soo saareen bayaan ay ku sheegeen in aanay ka tirsanayn maamulka Somaliland.
Isla markiiba ku dhawaaqistii, waxa biloowday iska hor imaad u dhexeeya ciidamada amaanka Somaliland iyo dagaalyahano hubaysan oo taabacsan beesha Dhulbahante 6-dii February, kuwaas oo isu rogay xaalad dagaal. Labada dhinac ayaa midba midka kale ku eedeeyay in uu dagaalka bilaabay.
HALKAN KA AQRI WARXIXINTA AMNEST
